Jan Lechoń

Jan Lechoń. ( 1899 - 1956 )

Pochodził ze starego rodu żmudzkiego, osiadłego w Warszawie w XVIII w. Jego dziadek mówił jeszcze po litewsku i służył w armii Napoleona.

Był
egzaltowanym młodzieńcem, rozmiłowanym w romantycznej przeszłości
Polski. Zagłębiony w książkach, interesował się teatrem, spędzał wieczory
na lekturze wieszczów.
W roku 1967 starszy brat, Zygmunt, wspominał na łamach Tygodnika
Powszechnego: "Książki, sztychy, obrazki - to był świat, w którym Leszek
żył i czuł się chyba najlepiej.

Poeta po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. był  jednym z założycieli poetyckiej grupy

Skamander.

Artystyczno-literackie towarzystwo  otoczone uwielbieniem urzędowało

przy stoliku na pięterku kawiarni "Ziemiańska"

Jan Lechoń stał się ulubieńcem bywalców lokalu , a następnie salonów w Polsce.

  W czasie II wojny światowej  wraz z Tuwimem wielkim swoim przyjacielem znalazł się w Nowym Jorku, gdzie z wielką pedanterią wszystkie te  zaszczyty  "światowości" 

pielęgnował na Emigracji, najpierw w Paryżu, a później w Nowym Jorku. 

Przyjaźń poetów trwająca ćwierć wieku zakłóciła i całkowicie poróżniła  . 

  ideologia - Lechoń, nie chciał wracać do rządzonej przez komunistów ojczyzny, Tuwim wybrał odmienną drogę.

- Ostatnia rozmowa Lechonia z Tuwimem odbyła się 22 maja 1952. 

Niespełna miesiąc później Lechoń napisał dramatyczny list do swojego przyjaciela, w którym zerwał swoją przyjaźń.

 Zdawał się  się jednak rozumieć dramat wyborów Tuwima, żałował

go i nigdy otwarcie nie potępił.  Po śmierci przyjaciela , napisał - bolesny i
wzruszający wiersz:

*  *  *

Widzę włosy Twe siwe i twarz Twoją ostrą,
I rękę, co jak wiosło odbija od jawy.
Snujesz oto się nocą, nieszczęsny Cagliostro,
Pustymi ulicami nie Twojej Warszawy.
Od wichury wieczności porwanymi zmysły
Chcesz wchłonąć z nowych ulic czas zmarłych zapachów,
Wśród świateł nowych latarń, co na nich rozbłysły.

Wznosisz wzrokiem szalonym cienie dawnych gmachów.

I płaczesz, bo deszcz, słyszysz, ciecze z starej rynny,
I sam jeszcze nie wierząc, że nikt Ci nie wzbroni -
Wyciągasz dłoń swą w mroku, przestępco niewinny,
Do podanej z daleka znowu bratniej dłoni.

Większość życia spędził w Nowym Jorku .Tęsknił za Polską. Cierpiał na zaburzenia psychiczne, popadał często w depresję.. 8 czerwca 1956 roku w Nowym Jorku popełnił samobójstwo do dziś okryte tajemnicą, bo do końca pisał świetne utwory i nic nie wskazywało na krok ostateczny. Zostawił po sobie niezwykle interesujące „Dzienniki“. Ostatni  w nich zapis pochodzi z 30 maja, na kilka dni przed śmiercią, a w nim ta znamienna myśl:

„Można zawsze znaleźć w swej inteligencji, woli, sercu coś co pomoże nam w walce z życiem, z ludźmi. Ale na walkę z sobą – jest tylko modlitwa.”

Niestety, z biegiem czasu nawiedzały Poetę coraz silniejsze stany depresyjne; będąc pod stałą opieka lekarzy, uczęszczał na seanse psychiatryczne i był leczony "zielonymi pigułkami", których składu możemy się tylko domyślać. 

Do pogłębiających się załamań psychicznych doprowadzała go świadomość niemożności kontrolowania swojej sfery intymnej, co było przyczyną wielu dramatycznych sytuacji i stałego konfliktu uczuciowego. 

Z przyjacielem, a zarazem partnerem życiowym łączył go głęboki związek uczuciowy , trwający aż do śmierci 

W Dzienniku pod datą 2 V 1951 jest taki zapis:

 

"Jest to uczucie weszłe mi już w krew, wysublimowane do szczytów idealizmu i poświęcenia, a ukrywające na dnie piekło miłości."

                         *  *  *    

Jest mi dzisiaj źle bardzo, jest mi bardzo smutno,
Myśli mam zwiędłe, chore, jak kwiaty na grobie,
Za oknem wisi niebo niby szare płótno.
Nie mogę cię dziś kochać i myśleć o tobie.

Między nami jest przepaść, przepaść niezgłębiona,
I choćbyśmy wykochać po brzeg dusze chcieli,
To wszystko, co nas łączy, jest miłość szalona,
A wszystko, co jest prawdą, na wieki nas dzieli.

Wiem teraz: to jest jasne jak słonce na niebie,
I musi skonać serce pod ciężką żałobą,
Bo nigdy cię nie wezmę na wieczność dla siebie.
Ty nigdy mną nie będziesz, a ja nigdy tobą.

.

6 czerwca j1956r.  jego życie dobiegło do ostatecznego końca na bruku ulicy przy hotelu Henry Hudson w Nowym Jorku. 

Śmierć zwyciężyła życie! Zakończyła się walka pomiędzy aniołami,

pomiędzy demonami...człowieka o beznadziejnie skomplikowanym życiu

osobistym -  

Jego przyjaciel Stanisław Baliński pożegnał Lechonia wierszem 

*  *  *

Nie dla ciebie ojczyzny własne ani cudze

Mój zagubiony Leszku, biedny emigrancie,
Swoi są tam dla swoich, obcy tu - dla obcych,
Stoisz sam w nowojorskim mieszkaniu i słuchasz
Moniuszkowskiej nostalgii, zaklętej w kurancie,
Który cię już pocieszyć nie może... Wybiegasz!

Jak ty się śpieszysz, Leszku. Zabrakło ci celu
Prócz drogi do jakiegoś obcego hotelu,
Wszystkie lęki się zbiegły, wróżby, przepowiednie -
Biegniesz teraz po schodach, nie tęsknisz, nie płaczesz...
Leszku, uważaj Leszku, bo za tobą biegnie
Twój cień w starym żakiecie, dopadł cię u szczytu
Dotyka twoich ramion, woła: "Skacz"...
I skaczesz.

Są skoki w dół finalne, na bruk i kamienie,
Są skoki w górę lekkie, jak obłok i cienie,
Są także skoki w przeszłość. I ty właśnie, Leszku,
Skoczyłeś w śpiewną przeszłość, w sam środek wieczoru,

W salę z czwartego aktu ze Strasznego dworu.
Pan Miecznik wznosi kielich, młodzież krzyczy "hura"
i płyną w takt na zawsze polskiego mazura.
Patrzysz, Leszku, zdumiony. Za oknami sanna,
A tu wstążki, kontusze, złociste łuczywa,
Operowe lampiony w barwach pomarańczy

I biegnąca do ciebie melodia, jak panna,

Wyciąga obie ręce, woła : "Tańcz"...

I tańczysz

Już nigdy do ojczyzny nie powrócił. Tęsknota i trwoga przed wizją  samotnej śmierci na wygnaniu, na obcej ziemi go nie opuszczały. .

*   *   *

Droga Warszawo mojej młodości,
W której się dla mnie zamykał świat!

Chcę choć na chwilę ujrzeć w ciemności
Dobrej przeszłości
Popiół i kwiat.
Zanim mnie owa ciemność pochłonie,
Twoich ogrodów chcę poczuć woń.
Niechaj Twych ulic wiatr mnie owionie,
Połóż Twe dłonie
Na moją skroń!
Jak kiedyś zapach bzowych gałązek
Wśród kropli rosy i słońca lśnień,
Tak inny z Tobą marzę dziś związek:

Starych Powązek
Głęboki cień.
Marzę, że Ty mi zamkniesz powieki,
Lecz choćbym z ciężkich nie wrócił prób,
Będę Ci wierny, wierny na wieki
Aż po daleki
Wygnańczy grób.

W 1991 prochy poety ekshumowano z cmentarza Calvary w Queens w Nowym Jorku i pochowano na Cmentarzu Leśnym w Laskach we wspólnym rodzinnym grobie wraz z rodzicami Władysławem i Marią Serafinowiczami

Przyjaźnie nawiązane jeszcze w młodości, za czasów Skamandrytów,

przetrwały długie lata, szczególnie z Kazimierzem Wierzyńskim, który

pozostał mu wierny przez 37 lat, a w Nowym Jorku otaczał go szczególną

troską, a w końcu zajął się jego pogrzebem. 

JAN LECHOŃ

Hymn Polaków na obczyźnie

Jed­na jest Pol­ska, jak Bóg je­den w nie­bie,

Wszyst­kie me siły jej skła­dam w ofie­rze

Na całe ży­cie, któ­re wzią­łem z Cie­bie,

Cały do Cie­bie, Oj­czy­zno, na­le­żę.

Twych wiel­kich mę­żów przy­kład do­sko­na­ły,

Twych bo­ha­te­rów wiel­bię świę­te ko­ści,

Wie­rzę w Twą przy­szłość peł­ną wiel­kiej chwa­ły,

Po­tę­gi, do­bra i spra­wie­dli­wo­ści.

Wiem, że nie ucisk i chci­we pod­bo­je,

Lecz wol­ność lu­dów szła pod Two­im zna­kiem,

Ze nie ma dzie­jów pięk­niej­szych niż Two­je

I więk­szej chlu­by niź­li być Po­la­kiem.

Je­stem jak żoł­nierz na wszyst­ko go­to­wy

I jak w Oj­czyź­nie, tak i w ob­cym kra­ju

Czu­wam i strze­gę skar­bu pol­skiej mowy,

Pol­skie­go du­cha, pol­skie­go zwy­cza­ju.

Z na­ro­dem pol­skim na za­wsze zwią­za­ny

O każ­dej chwi­li to samo z nim czu­ję,

Do wspól­nej wiel­kiej przy­szło­ści we­zwa­ny

Wszyst­kim Po­la­kom bra­ter­stwo ślu­bu­ję.

                                          

   NOKKTURN 

(mój ulubiony wiersz Jana Lechonia)

Cóż ja jestem? Liść tylko, liść, co z drzewa leci.
Com czynił - wszystko było pisane na wodzie.
Liść jestem, co spadł z drzewa w dalekim ogrodzie,
Wiatr niesie go aleją, w której księżyc świeci.

Jednego pragnę dzisiaj: was, zimne powiewy!
Wiec nieś mnie, wietrze chłodny, nie pytając po co,
Pomiędzy stare ścieżki, zapomniane krzewy,
Które wszystkie rozpoznam i odnajdę nocą.

W ostatniej woni lata, w powiewie jesieni
Niech padnę pod strzaskany ganek kolumnowy,
By ujrzeć te, com widział, podniesione głowy
Wśród teraz pochylonych, zamyślonych cieni.

 

 

Uciszaj, srebrna nocy, całą ziemię śpiewną!
A ja padnę na trawę wilgotną od rosy,

Lub będę muskał cicho niegdyś złote włosy,
Których dziś już koloru nie poznałbym pewno.

Jan Lechoń