Marian Hemar - wspomnienie

W Święta Bożego Narodzenia odżywają w nas wspomnienia nie tylko o naszych bliskich, ale też o nieżyjących już artystach aktorach, poetach.  Wspominałam dziś -  odchodzącego w niepamięć  – wielkiego patriotę, poetę Mariana Hemara - dziennikarza, dramaturga,  pisarza komediowego i niebywale płodnego autora tekstów. pisanych z wielkim smakiem i talentem. Do tej pory  należą one do najwartościowszych utworów polskiego kabaretu.

Marian Hemar był z urodzenia lwowiakiem,

z pochodzenia Żydem, a z wyboru Polakiem. 

(Był kuzynem Stanisława Lema 

jego matka i ojciec Lema byli rodzeństwem)

U schyłku życia pisał o sobie:

 
...niezależnie od tego
Z jakiego jestem miasta,
Ja w ogóle nie jestem
Polakiem od króla Piasta
 
Z krwi lechickiej, z przypadku
I z metrykalnych przyczyn,
Moja ambicja, że jestem
Polakiem ochotniczym (...)
Mógłbym być w Izraelu
Satyrycznym gwiazdorem -
W tym sęk, że bym nie mógł, bo jestem
Polakiem amatorem,
 
Z miłości od pierwszego
Wejrzenia, a nie z przymusu,
Tym bardziej muszę strzec mego
Amatorskiego statusu.

Urzeczenie polskością - trwa u niego przez całe życie - w wieku dojrzałym zmienił nawet religię, żeby podkreślić, jak bardzo czuje się Polakiem.

Polska i Lwów - to były dwie miłości Hemara. Gorące umiłowanie rodzinnego kraju i rodzinnego miasta nie opuściło go nigdy, trwało w nim aż do śmierci.

We Lwowie od wczesnej młodości związany był z kabaretem. Porzucił dla pracy literackiej i teatralnej studia medyczne.

W 1925r. otrzymał od dyrekcji "Qui pro Quo" w Warszawie propozycję podjęcia stałej współpracy, opuścił Lwów i zamieszkał w stolicy, gdzie poznał Marię Modzelewską, gwiazdę stołecznych scen. Szybko stała się jego muzą,  wielką miłością, w końcu żoną.

Dla niej napisał słynne piosenki: Pensylwania i Wspomnij mnie. 

To ona w pierwszej pełnometrażowej animacji Walta Disneya Królewna Śnieżka śpiewała partie głównej bohaterki w tłumaczeniu męża. 

Oboje byli jednak zbyt wybujałymi osobowościami, by jedno mogło ulec drugiemu, co rodziło konflikty. 

Ich burzliwe rozstanie w 1939 r. przytłumiła wkrótce zawierucha wojenna.

 

Marian Hemar:

Wspomnij mnie

Na wspomnienia fali

W lazurowych chwil błękicie
Mknie ku tobie drżąca myśl
Jak bezwolna łódź
 
Znowu lśnią w oddali
Oczy droższe ponad życie
Raz ostatni pozwól dziś
Sen o szczęściu snuć
 
Wspomnij mnie
Jeszcze tylko wspomnij mnie
Poprzez wszystek czas i dal
I tłum obcych lic
 
Wspomnij mnie
Może zadrży serce twe
Może zadrży w sercu żal
Więcej nie chcę nic
 
Dni przemija tyle
Może nagle, może skrycie
Pośród innych obcych słów
Znajdziesz imię me
 
Zostań przy nim chwilę
Chciałeś zostać całe życie
Na tę jedną chwilę znów
W sercu zamknij je

Razem z Julianem Tuwimem był kierownikiem literackim "Qui pro Quo"do czasu jego upadku w 1931r.
Był człowiekiem wielu talentów. Pisał piosenki, wiersze, skecze, sztuki teatralne, komponował. Znał biegle kilka języków, w tym trzy starożytne. Miał niezwykły dar hipnotyzowania widzów.
Jego dorobek literacki jest ogromny: ponad 3000 niezwykle popularnych piosenek, do których sam komponował muzykę, setki wierszy, kilkanaście sztuk i słuchowisk radiowych.
 Teksty pióra Hemara - wykonywane przez najbardziej znanych i popularnych artystów jak : Hanka Ordonówna, Maria Modzelewska, Mira Zimińska, Zula Pogorzelska, , Kazimierz Krukowski, Ludwik Sempoliński, Mieczysław Fogg, Fryderyk Járossy - stawały się przebojami dzień po premierze.

Był tytanem pracy, żył teatrem - pisał, komponował, reżyserował, ustawiał aktorom głos, muzykom objaśniał akompaniament.  Całym sobą był zaangażowany w przygotowywane spektakle. Był człowiekiem o ogromnej wiedzy i kulturze muzycznej.

We wrześniu 1939 uciekł z Warszawy w przeczuciu tragicznego niebezpieczeństwa. Za piosenkę "Ach, ten wąsik!" poszukiwało autora gestapo i w Warszawie i we Lwowie. 

 

Ludwik Sempoliński - Ten wąsik

 
Łachmany, a tyle gracji
Melonik ten, laseczka ta
Bez niepotrzebnej prezentacji
Wiadomo zaraz: tak, to ja
 
Na twarzy uśmiech niby lampa,
Świecący poprzez świata mrok
I buty, zdarte buty trampa
I taki niepokaźny krok
I wąsik , luksus mój i szyk
Podkręcam go, a wszyscy w ryk
 
Ten wąsik, ach, ten wąsik
Ten wzrok, ten lok, ten pląsik
I wdzięk, i lęk, i mina
I śmiech – tak jest, to ja
Ach panie, ach panowie
 
Tak trzeba, śmiech to zdrowie
Titina , ach Titina, to jedyna piosnka ma
 
Pamiętasz, była raz sobota,
Gdyś smutny, bidny sam jak pies
Buł w kinie na "Gorączce złota"
A jednak śmiałeś się do łez.
A pani sobie przypomina
O swej żałobie pierwszy raz
Gdyś przyszła na mój "Cyrk" do kina
Dostrzegłem w mroku twoją twarz
Zrobiłem tylko tak, a ty
Zaczęłaś śmiać się już przez łzy
 
Ten wąsik, ach, ten wąsik
Ten wzrok, ten lok, ten pląsik
I wdzięk, i lęk, i mina,
Gdy mnie policja gna
Ach panie, ach panowie
Tak trzeba, śmiech to zdrowie
Titina , ach Titina, to cała piosnka ma
 
Niestety konkurencja czuwa
Ostatnio na mój skromny tron
Zazdrosny rywal się wysuwa
Kandydat nowy, groźny ON
Milczenie me zastąpił wrzaskiem
Mój śmiech przemienić pragnie w strach
Melonik mój mianował kaskiem,
Policja także za nim, ach
Mój wąs, rekwizyt mój, mój trik
Wziął, wypiął go, a wszyscy w ryk
 
Ten wąsik, ach, ten wąsik
Ten wzrok, ten lok, ten dąsik
I wdzięk, i lęk, i mina
I śmiech – tak jest, to ja
Ten krzyk nad ludu mrowie
Że krew, że gniew to zdrowie
Titina, ach Titina, to smutna piosnka ma
 
Ten wąski, ach ten wąsik
Ten wzrok, ten lok, ten dąsik
To jego czy Chaplina
Kto więcej światu dał
Świat z niego się, panowie
Dziś śmieje, śmiech to zdrowie
Titina, ach Titina, to cała piosnka ma

 

Szanse przeżycia wojny w kraju miał Hemar niewielkie. Udało mu się jednak uniknąć holocaustu. Przez Rumunię, Turcję i Palestynę dotarł w 1942 r. do Londynu, gdzie mieszkał aż do śmierci w 1972 roku.

Będąc na emigracji, bardzo tęsknił za Polską i za Lwowem. Napisał wiele sentymentalnych wierszy, poświęconych Warszawie.

Piękne były warszawskie panie!

Jakie stroje, jakie malowanie,

Jak umiały się w swych sukniach nosić -

Wzrokiem wzbraniać a ustami prosić –

Och, zalotne, aksamitne, świetne,

w Europejskiej, w Adrii, Cafe-Clubie -

Nogi miały jak łodygi kwietne -

Zatańcz, wypij, pocałuj - ach, lubię! -

Ach, pończoszki z pajęczyny tkane,

Na świat sławne warszawskie pantofle - (...)

"Maj się dziwi - urody twej szkoda!

I po twarzy ciepłym złotem głaska.

Ach, nie żałuj mnie , maju - to moda!

To jest nasza, dumna moda warszawska! "

W Londynie poznał Annę Caroll Eric - zwaną Kają.

 

Piękną Amerykankę duńskiego pochodzenia, tancerkę i śpiewaczkę rewii na Broadwayu. Jej postać z pochodnią w ręku otwierała dawne czołówki filmów wytwórni Columbia Pictures. Przez ćwierć wieku, aż do śmierci Hemara, była dla niego wspaniałą żoną

 Bolał nad tym, że jego Polska, która doznała tak wielu krzywd od niemieckiego okupanta, jest zniewolona, przez komunistyczny totalitaryzm. Nie mógł wybaczyć Tuwimowi powrotu do Polski z emigracji. Pisał o nim bardzo nieprzychylnie w wielu wierszach, ale wszystkie nieżyczliwe słowa odwołał pod koniec życia.

Podkreślał mocno: "Moja gorąca miłość nie może się pogodzić z inną Polską, tylko najlepszą, najszlachetniejszą, najuczciwszą w świecie. (...)

Uczyli mnie tej miłości Słowacki, Żeromski i Piłsudski". Zmarł w wieku 71 lat w miasteczku Dorking pod Londynem.

 

Ach, jak to się stało?

Z wszystkich tęsknot do świata, do złota

Do tryumfów, i wieńców na głowie,

Pozostała ta jedna tęsknota,

Aby kiedyś umierać we Lwowie.

Pozostała tęsknota jedyna,

Wszystkie inne tęsknoty zagłusza:

Gdy ostatnia wybije godzina,

By z lwowskiego wybiła ratusza."

Niestety. Pozostało to tylko marzeniem Poety. 

Włodarzom PRL nawet  z dala od kraju dawał się we znaki krytyczną poezją i satyrycznymi komentarzami. Prowadził jednoosobowy „Teatr Hemara” – cotygodniowy kabaret radiowy na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Wygłaszał w nim wierszowane komentarze satyryczne do bieżących wydarzeń. Do końca życia walczył z zaborcą komunistycznym, do końca życia tęsknił za swoim rodzinnym Lwowem i nie mógł zaakceptować jego utraty na rzecz Związku Radzieckiego…

Słynny stał się wierszyk komentujący zdjęcie inscenizacji Dejmka: 

 

                 (…) Potem mówił p. Gomułka
 
                 Do zaufanego kółka:
 
                 Ten Mickiewicz…wieszcz narodu…
 
                 Dużo zrobił nam zawodu
 
                 Że on umarł ja nie wiedział
 
                 Gdyby żył to jużby siedział
 
                 Nie ma wyjścia nie ma rady
 
                 Skonfiskować całe „Dziady”(…)

oraz aktualny w każdych czasach :

Kto rządzi światem

Po latach rozmyśliwań,

niemal u schyłku życia,

dokonałem niezmiernie

głębokiego odkrycia.

Moje wielkie odkrycie

raz na zawsze, niezbicie

rozwiązuje odwieczną

zagadkę, mianowicie,

rozstrzyga nieomylnie,

ustala niezachwianie

ostateczną odpowiedź

na ciekawe pytanie,

co dręczy nas od wieków

i wciąż wraca od nowa:

kto rządzi światem? jaka

mafia anonimowa?

Nie wierzcie w bajki. Nie ma

zadnego synhedrionu

sekretnych władcow. nie ma

żadnych "mędrców syjonu".

Wiec to bajka. i bujda,

że "światem rządzą kobiety"

i nieprawda, że światem

rządzą żydzi - niestety.

Nie my, t.j. nie oni.

nie żydzi i nie masoni,

nie mormoni, nie kwakrzy

nie fabrykanci broni.

Nie junkrzy, nie sztabowi

wojskowi kondotierzy,

nie monopole, kartele,

bankierzy ni bukmakierzy,

Nie związki zawodowe,

nie "standard oil", nie watykan,

nie internacjonalka

kalwinów czy anglikan,

nie międzynarodówka

komuny, czy "kapitału" -

Ktoś inny. kto? - pytacie.

zaraz, ludzie, pomalu.

Gotowiście na wszystko?

Ha, dobrze, jam tez gotow.

Sluchajcie: światem rządzi

wielka zmowa idiotów.

Swiatem rzadzi sekretna

pomiędzynarodówka

agresywnego durnia

i nadętego półgłówka.

Trade union grafomanów,

tajna loża bęcwałów,

klub ćwierćinteligentów,

konfederacja cymbałów,

aeropag jełopów,

jałowych namaszczeńców,

pompatycznych ważniaków,

indyczych napuszenców.

To oni, sprzymierzeni

w powszechnym związku, który

rozstrzyga o powodzeniu

teatru, literatury.

Gramofonowej płyty,

filmu, obrazu, symfonii.

to oni decydują

o kulturze, to oni.

Przydzielają posady

stypendia, nagrody, szanse,

ordery, renumeracje,

bonusy i awanse.

Samym instynktem głupoty

odnajdują się wzajem.

Rozumieją się wspólnym

językiem i obyczajem.

I haslem, które wolą

z ochota raźną i rączą:

kretyni wszystkich krajów

łączcie się! więc się łączą.

Przeciw wszelkim ambicjom,

przeciw wszystkim talentom,

przeciwko swoim wrogom,

przeciw nam - inteligentom.

To krytyk, co belkoce,

chociaż nikt go nie słucha

i czepia się cudzego

pióra, jak wesz kożucha.

Ekonomista, ktory

kosztem ogólnej nędzy

uzdrowi "wymianę dewiz"

i "pokrycie pieniędzy".

To polityk, mąż stanu

dyplomata, co wkopie

niewinnych ludzi w azji,

w afryce i w europie

w tak trudne sytuacje,

w tak kręte labirynty,

w tak polityczne kanty

i dyplomatyczne finty,

że z nich jedyne wyjście

na świat i światło Boże -

przez wojnę, której nikt nie chce,

przez morze krwi i morze

lecz. - oni nas trzymają

w ryzach, za twarz i pod batem.

to ONI - i to jest właśnie

ta mafia, co rządzi światem.

A jaka na nich rada?

Bo czuje moi mili,

że z dziecięcą ufnością

pytacie mnie w tej chwili,

muszę prawdę powiedzieć,

wbrew ufności dziecięcej:

niestety, nas jest za malo.

Durniów jest znacznie więcej.

My skłóceni, więc słabi.

durnie zgodni, więc silni.

my się często mylimy.

durnie są nieomylni.

My sceptycy, zbłąkani

na ziemi i na niebie -

a ONI tak aroganccy

i tacy pewni siebie

i tacy energiczni

że serce z trwogi mdleje.

Ach, nie znam żadnej rady.

Mam tylko jedną nadzieję.

Żyje tylko ta drobna

otucha i nadzieja

że my umiemy śmiać się.

A durnie nie umieją.

Kto wie... może po wiekach,

kto wie... może w oddali,

to jedno przed durniami

obroni nas i ocali.

Tym śmiechem was zasłonię

i do serca przygarnę.

I może nie pójdziemy

ze wszystkim na he... marne