O Janie Kasprowiczu wspominki.

 

Jan Kasprowicz.  Poeta, dramatopisarz, tłumacz, krytyk literacki. Jeden z czołowych przedstawicieli liryki okresu Młodej Polski. 

Urodził się 12 grudnia 1860 r. we wsi Szymborze niedaleko Inowrocławia, w chłopskiej, biednej rodzinie jako pierwsze z czternaściorga dzieci Piotra i Józefy Kasprowiczów.

Rodzice Jana żyli z dorywczych prac u zamożniejszych gospodarzy. Nie mieli środków na wynajęcie w mieście stancji dla syna i Kasprowicz musiał pokonywać codziennie kilka kilometrów w drodze do pruskiego gimnazjum. Koledzy często drwili z jego biedy i braku obycia. Gdy był w przedostatniej klasie konflikt z niemieckim nauczycielem zmusił go do opuszczenia gimnazjum w Inowrocławiu, skąd przeniósł się do szkoły w Poznaniu. Był to pierwszy z całej serii konfliktów patriotycznie nastawionego Kasprowicza z niemiecką kadrą nauczycielską - szkołę zmieniał kilkakrotnie.

Maturę uzyskał jako 24-letni mężczyzna.

Studia ukończył dzięki pomocy Józefa Kościelskiego, ziemianina i poety mieszkającego niedaleko Inowrocławia.... nie po­rzu­cił jed­nak am­bi­cji na­uko­wych i w 1904 r. doktoryzował się na Uni­wer­sy­te­cie Lwow­skim. Pięć lat póź­niej utwo­rzo­na na nim zo­sta­ła spe­cjal­nie dla Ka­spro­wi­cza ka­te­dra li­te­ra­tu­ry po­rów­naw­czej, a w la­tach 1921 – 1922 peł­nił funk­cję rek­to­ra swo­je­go Uni­wer­sy­te­tu

 Jeszcze podczas studiów Kasprowicz ożenił się z kilka lat od siebie starszą Teodozją Szymańską, jednak małżeństwo to zakończyło się szybko rozwodem po czym  Kasprowicz przeniósł się do Lwowa, z którym związał się na 35 lat.

W roku 1893 Kasprowicz ożenił się z Jadwigą Gąsowską, z którą miał dwie córki, Annę i Janinę. Małżeństwo to również się rozpadło. Jadwiga zakochała się w skandaliście - uwodzicielu Stanisławie Przybyszewskim i zostawiła dla niego męża i dzieci…. tragiczne przeżycia wywołały u poety głębokie załamanie psychiczne, co odbiło się w duchu i treści jego twórczości.

 

Trzecie, tym razem szczęśliwe małżeństwo zawarte w 1911 roku z młodszą o 19 lat Marią Bunin, córką carskiego generała - przyniosło poecie wewnętrzny spokój i zmianę tonacji twórczości. 

 Przyszłą żonę poznał we Włoszech. 

Znacznie od niego młodsza, ładna i wdzięczna, bardzo dziewczęca, wrażliwa, nie pozbawiona talentów literackich opromieniła swą młodością schyłek życia poety, wniosła w jego życie, do jego poezji uspokojenie, równowagę i to, co nazywamy szczęściem. A  ona miała to, o czym marzyła: została częścią życia artysty, który co rano wychodzi w góry z notatnikiem, a po powrocie czyta, co napisał. 

Z pasierbicami, Anną i Janiną, nawiązuje poprawne, choć zdystansowane relacje.

 

Poeta do Zakopanego zawitał po raz pierwszy w 1891 r….Zafascynowany i zauroczony Tatrami zaczął regularnie bywać na Podhalu.. Pokochał Tatry, odbywał częste i długie wędrówki po górach, pięknie o nich pisząc.

Wiatr gnie sieroce smreki,
W okna mi deszcz siecze;
Cicho się moja dusza
Po mgławych drogach wlecze.
 
Ku turniom płynie krzesanym,
Ku ścieżkom nad przepaściami,
Gdzie widmo bożych tajemnic
Zmaga się w szumach z nami.
 
Ku wierchom dąży strzelistym,
Spowitym w słoneczne złota,
Gdzie o bezbrzeżnych przestrzeniach,
Samotna śni tęsknota.
 
Wiatr gnie sieroce smreki,
Mgławica deszczem prószy...
Hej, góry! zaklęte góry!
Tęsknico mojej duszy!

 

W czasie I wojny światowej Kasprowiczowie pomieszkiwali  w Zakopanem, Najczęściej zatrzymywali się w chacie Mardułów-Gałów w Poroninie. Pierwsze lata I wojny światowej spędzili właśnie u nich. 
Po wojnie poeta zapragnął własnego domu w Zakopanem. Dzięki honorarium za przetłumaczenie dzieł Szekspira mógł zrealizować swoje marzenie i pod koniec 1923 r. kupił willę na Harendzie w której zamieszkał na stałe z ukochaną żoną pieszczotliwie zwaną Marusią.  

Choć Maria nie uchodziła za wybitną piękność, miała w sobie mnóstwo erotycznego magnetyzmu

O swojej miłości do żony pięknie pisze w wierszu :

rys. Wkitkacy

….Umiłowanie ty moje!

Kształty nieomal dziecięce!
Skroń dotąd nie pomarszczona,
Białe, wąziutkie ręce!
 
 Lubię, gdy stajesz ze mną
Na tym tu wiejskim balkonie,
Który poczerniał od deszczów,
Lecz dzisiaj mi w blaskach tonie.
 
 Lubię, gdy z tego dzbana
Podlewasz kwiaty na grzędzie,
Marząca lub głośno mówiąca,
Jaka to rozkosz z nich będzie!
 
 Lubię, gdy siedząc przy stole,
Sięgasz po kromkę chleba
I dzieląc ją, dajesz mi cząstkę,                         
Czy trzeba mi, czy nie trzeba.
 
 Lubię, gdy gubiąc się w dali,
Gdzie Wierch się rozsiadł Lodowy,
Czoło, przyćmione zadumą,
Do mojej tulisz głowy.
 
 Ale najbardziej ja lubię ;
Ciekawość, co z oczu ci tryska,
Gdy wracam, jak zwykle, od pola,
Od lasu, od rzeki łożyska.
 
 Gdy wracam z codziennej drogi,
Cały rozpłomieniony,
Pytasz się, cała w płomieniach,
Jakie przynoszę plony?
 
 Czy w szumie wody lub drzewa
Nutę odkryłem świeżą
I czym już doszedł, co żyje
Za nieba i ziemi rubieżą?
 
 Czy mgły się przedarły, czym słyszał,
Jak dzisiaj, melodie skowrończe
I kiedy z zwątpieniem w pieśń własną
Raz ostatecznie zakończę?
 
 Czy miałem tę szczęsną chwilę
Spojrzenia do głębi wnętrza,
By się przekonać, że jeszcze
Jakiś tam pokład się spiętrza?
 
 Że w duszy niewyczerpanej —
Niech prawda ta będzie prawdziwa! —
Na hymn, co zgaśnie-li z życiem,
Godnego starczy paliwa?
 
 Strasznie to lubię, gdyż czuję,
W dolę zapatrzon wzajemną,
Że w takich mi drogich godzinach
Najbardziej żyjesz ze mną.
 
 Umiłowanie ty moje!
Kształty nieomal dziecięce!
Skroń dotąd nie pomarszczona,
Białe, wąziutkie ręce!

Trwające aż do śmierci małżeństwo Jana Kasprowicza z Marią Bunin, na nowo rozpaliło w domu poety ognisko domowe. Harendy nie opuścił do końca swych dni. 

W swojej willi mieszkał jednak tylko niespełna trzy lata… mimo postępującej choroby uważał ten czas za bardzo szczęśliwy.. Miłość do gór i Podhala trwała niezmiennie aż do jego śmierci, 1 sierpnia 1926r.

 

Ce­chą cha­rak­te­ry­stycz­ną twór­czo­ści ar­ty­sty była cią­gła ewo­lu­cja wy­ra­ża­ne­go w niej po­strze­ga­nia świa­ta. Wią­za­ło się to z jego do­świad­cze­nia­mi ży­cio­wy­mi, tym sa­mym wy­ra­ża­jąc ak­tu­al­ny stan du­cha po­ety. Sta­łym ele­men­tem jego twór­czo­ści były za­chwy­ty nad pięk­nem przy­ro­dy ro­dzin­nych Ku­jaw oraz Tatr, z któ­ry­mi zwią­zał swo­je  ży­cie. Często też  w poezji Kasprowicza pojawia się motyw chłopskiej niedoli.

 

 

 Fragment wspomnień Marii Kasprowiczowej z dnia 1 sierpnia 1926 roku:

(„W ogrodzie na klombach , w drewnianych korytkach balkonu kwitły nasturcje. Zakwitły tego roku wcześniej aniżeli zwykle, tak jakby naumyślnie, aby Janek mógł się nimi jeszcze nacieszyć. Co dzień leżąc w łóżku rozkoszował się bujnym, krwawym ich przepychem. Troszczył się o najdrobniejszą ich gałązkę.

Powtarzał często: Tego roku są istotnie niezwykle piękne. Był to jeden z ulubionych jego kwiatów.
Ostatni wiersz, jaki napisał, był o nasturcjach.

Ile w nim smutku i pogodnej rezygnacji.

O, jakże będą więdnąć!
Jak będą gasnąć one!
O, jakże nasze zamrą serca,
Całkiem przygaszone!

Lecz chwała Bogu, że dotąd
Jeszcze płomienieją,
Chociaż ich ogień będzie tylko
Zwodniczą nadzieją.

Palcie się kwiaty drogie!
Palcie się do syta!
I niech z was się o swe losy
Żaden już nie pyta.

Palcie się , kwiaty wrzące!
Chłońcie własne ognie!
Bez troski o to, co was jutro
Zwarzy, skruszy, pognie

Leżał przez trzy dni, cały obsypany nasturcjami. Twarz Janka miała wyraz cudownej dobroci i spokoju.”)


Pochowany został w grobowcu Dłuskich na Starym Cmentarzu, skąd po siedmiu latach doczesne szczątki przeniesiono do harendziańskiego mauzoleum, które powstało wg. projektu Karola Stryjeńskiego......dzięki społecznej akcji kierowanej przez wdowę oraz Makuszyńskiego i Staffa. W mauzoleum złożono równiez prochy żony Kasprowicza.